EXPEDITIE westerwolde CULTURE

Tadzjieken - Introductie, Locatie, Taal, Folklore, Religie, Belangrijkste feestdagen, Overgangsrituelen

Door Butler KieranGeplaatst op Geplaatst in Geschiedenis

PRONUNCIATIE: tah-JEEKS

LOCATIE: Tadzjikistan

POPULATIE: Meer dan 5 miljoen

TALEN: Tajiki; Russisch; Oezbeeks

RELIGIES: Islam; Jodendom; Christendom

1 - INLEIDING

De Tadzjieken zijn een Indo-Europees volk dat zich vestigde aan de bovenloop van de rivier de Amu (grondgebied van het huidige Oezbekistan). In het laatste deel van de negentiende eeuw werden de Tadzjieken verdeeld. Het grootste deel van de bevolking bezette wat later de republiek Tadzjikistan in de voormalige Sovjet-Unie zou worden. De rest werd een grote minderheid in Afghanistan.

Tijdens de burgeroorlog van 1992-1993 in Tadzjikistan kwamen duizenden mensen om het leven. Meer dan 10 procent van de bevolking (100.000) vluchtte naar Afghanistan. Meer dan 35.000 huizen werden verwoest, hetzij in de strijd of als gevolg van etnische zuiveringen. Vandaag de dag is het land nog steeds in oorlog, hoewel het aanzienlijk rustiger is geworden.

2 - LOCATIE

Tadzjikistan is iets kleiner dan Illinois. Geografisch kan het worden verdeeld in twee regio's, het noorden en het zuiden. Het Zarafshan-gebergte en de weelderige valleien en vlakke vlaktes vormen de noordelijke kulturbund (Hier zijn de Tadzjiekse en Oezbeekse culturen met elkaar versmolten. De bergen Hissar, Gharategin en Badakhshan vormen de zuidelijke grens van hun voorouderlijk thuisland.

In 1924 hertekende de Sovjet-Unie de kaarten van haar Centraal-Aziatische republieken. Daarbij werden de centra van de oude Tadzjiekse cultuur (Samarqand en Bukhara) aan Oezbekistan gegeven. Het teruggeven van deze steden aan Tadzjikistan is een van de doelen van de Tadzjieken.

In de jaren 1980 groeide de bevolking van Tadzjikistan van 3,8 miljoen naar meer dan 5 miljoen. Daarnaast wonen er veel Tadzjieken in Oezbekistan, Kirgizië, Afghanistan en China.

3 - TAAL

Tajiki is een Indo-Europese taal die nauw verwant is aan het Farsi, de taal van Iran. In 1989 werd het Tajiki de enige officiële taal van het land, ter vervanging van het Russisch en het Oezbeeks. De wet versterkte de trots van de Tadzjieken, maar faalde op een andere manier. Het joeg veel buitenlanders weg, waaronder Russen, die de economie van het land hadden helpen groeien. Sinds 1995 heeft het Russisch zijn oude status weer terug, naast het Russisch.Ook Oezbeeks mag gedijen in regio's waar voornamelijk Oezbeken wonen.

4 - FOLKLORE

Tadzjikistan, Iran en Afghanistan hebben een uniek cultureel erfgoed. De belangrijkste bijdrage aan dit gedeelde erfgoed is de prachtige Shah-nameh (Boek der Koningen) Dit boek, geschreven door de elfde-eeuwse Perzische dichter Firdawsi, is een verslag van de prehistorie van de regio. Het vertelt het verhaal van de kosmische strijd tussen Goed en Kwaad, de ontwikkeling van het "goddelijke recht van koningen" en de geschiedenis van de Iraanse vorsten.

Minder belangrijke mythes zijn het verhaal van Nur, een jonge man die, om zijn geliefde te bereiken, de machtige Vakhsh rivier temde door er een dam in te bouwen. Er is ook het verhaal van een heilig schaap dat uit de hemel werd neergelaten om de Tadzjieken te helpen overleven.

5 - RELIGIE

In de oudheid maakte het huidige Tadzjikistan deel uit van het rijk van de Perzen van Achaemenië. De religie van dat rijk was het Zoroastrisme. Na de Arabische verovering in de achtste eeuw werd de islam geïntroduceerd. Deze bleef onaangetast tot de opkomst van het atheïsme in het begin van de twintigste eeuw. Tegenwoordig leven atheïsten, moslims, joden en christenen samen.

6 - GROTE FEESTDAGEN

Tadzjieken vieren drie verschillende soorten feestdagen: Iraanse, islamitische en burgerlijke. De belangrijkste Iraanse feestdag is de Nawruz (Nieuwjaar) begint op 21 maart en duurt enkele dagen. Deze feestdag stamt uit de mythische Iraanse tijd en viert de overwinning van de krachten van het Goede (warmte) op die van het Kwade (kou). Het markeert ook het begin van het plantseizoen en herdenkt de nagedachtenis van overleden voorouders.

De islamitische feestdagen zijn Maulud al-Nabi (de geboorte van de Profeet Mohammed), Eid al-Adha (de viering van het eeuwenoude verhaal van Abraham die zijn zoon offert) en Eid al-Fitr (de viering van het einde van het vasten in de Ramadan). Deze vieringen moesten in het Sovjettijdperk in het geheim worden gevierd. Ze worden nu in het openbaar gehouden. De data staan niet vast vanwege de roterende aard van de maan.kalender.

Feestdagen die hun oorsprong vinden in het Sovjettijdperk zijn Nieuwjaarsdag (1 januari), Internationale Vrouwendag (8 maart), Dag van de Arbeid (1 mei) en Dag van de Overwinning (9 mei). Onafhankelijkheidsdag van Tadzjikistan wordt gevierd op 9 september.

7 - OVERGANGSRITUELEN

Er zijn zowel traditionele als Sovjet overgangsrituelen. Na het huwelijk epileren Tadzjiekse vrouwen traditioneel hun wenkbrauwen en dragen ze speciale versierde hoeden en opvallende kleding. Getrouwde mannen en vrouwen dragen allebei hun trouwring aan de derde vinger van de rechterhand. Een ring aan de middelvinger duidt op scheiding of het overlijden van een echtgenoot.

8 - RELATIES

De Tadzjieken onderscheiden drie bevoorrechte groepen: kinderen, ouderen en gasten. Kinderen nemen, net als volwassenen, deel aan de meeste bijeenkomsten en dragen bij aan het leven van het feest. De ouderen, vaak aangeduid als muy sapid Gasten vallen in verschillende categorieën, afhankelijk van de aard van de relaties.

Familiebezoeken en bezoeken van collega's en vrienden vereisen de voorbereiding van een dasturkhan Op de dasturkhan worden brood, noten, fruit, verschillende soorten conserven en zelfgemaakte zoetigheden gelegd. De eregast zit aan het hoofd van de dasturkhan, het verst van de deur.

De Tadzjieken hebben veel interessante gewoonten en bijgeloof. Zo mogen bepaalde voorwerpen zoals sleutels, naalden en scharen niet van hand tot hand worden doorgegeven, maar moeten ze op een tafel worden gelegd zodat de ander ze kan oprapen. Men gelooft dat iemand die in een deuropening staat schulden maakt. Als iemand zout in huis morst, krijgt hij ruzie. Iemand die fluit inhet huis waarschijnlijk iets waardevols verliest. Iemand die met een sleutelhanger aan zijn of haar vinger ronddraait, wordt een zwerver. Als iemand niest tijdens een vertrek, moet hij of zij even wachten voordat hij of zij vertrekt. Als iemand naar huis terugkeert voor een vergeten voorwerp, moet hij of zij in de spiegel kijken voordat hij of zij het huis weer verlaat.

9 - LEEFOMSTANDIGHEDEN

De leefomstandigheden in Tadzjikistan, vooral in Dushanbe, zijn moeilijk. De woningen in Dushanbe, het grootste stedelijke gebied, bestaan uit veel hoogbouwflats uit het Sovjettijdperk. In deze complexen, die meestal omringd zijn door grote binnenplaatsen en gemeenschappelijke ruimten, werken liften zelden en is de waterdruk op de hogere verdiepingen zwak. Sinds 1993 is er geen warm water meer in Dushanbe (behalve voorKoud water is meestal beschikbaar, maar elektriciteit wordt sporadisch afgesloten. Kookgas wordt slechts gedurende vier uur in de middag verstrekt.

Ook de telefoondienst laat te wensen over. Internationale gesprekken moeten via een centraal kantoor worden gevoerd, wat twee dagen van tevoren moet worden aangekondigd en waarvoor moet worden betaald. Expressepost bereikt Dushanbe in twintig tot dertig dagen. Gewone luchtpost doet er drie tot vier maanden over.

10 - GEZINSLEVEN

De Tadzjieken zijn familiegericht. De families zijn groot, maar wonen niet noodzakelijkerwijs in hetzelfde deel van de stad of zelfs in dezelfde stad. In feite is het zo dat hoe wijder de familie verspreid is, hoe meer mogelijkheden ze heeft om hulpbronnen te vergaren. Dit maakt het voor buitenstaanders mogelijk om deel uit te maken van een familie en deze zo uit te breiden tot een clan. Er zijn minstens vier of vijf grote clans in Tadzjikistan.

De rol van vrouwen loopt sterk uiteen. Tadzjiekse vrouwen die onder invloed van de Sovjet-Unie leven, nemen deel aan alle aspecten van de samenleving en een paar van hen zijn zelfs lid van het parlement. Moslimvrouwen daarentegen blijven thuis en zorgen voor de kinderen.

Na onderhandelingen betaalt de vader van de bruidegom de meeste kosten voor het huwelijk. tuy (Vrouwen kunnen een echtscheidingsprocedure starten en krijgen de helft van het familievermogen.

11 - KLEDING

Mannen en vrouwen, vooral in stedelijke centra, dragen Europese kleding. Boeren en herders dragen een speciale zware laars over hun gewone schoenen. Oudere Tadzjiekse mannen dragen lange islamitische mantels en tulbanden. Ze dragen ook baarden.

Studenten droegen, vooral tijdens het Sovjettijdperk, uniformen met hoofddoeken en andere opvallende versieringen. De laatste tijd wordt de voorkeur gegeven aan traditionele kleding.

12 - VOEDSEL

Het algemene woord voor voedsel is avqat. Zoals elders in de wereld gebruikelijk is, worden er verschillende gangen geserveerd. Pish avqat (voorgerecht) bestaat uit sanbuse (vlees, pompoen of aardappelen met uien en kruiden in brood gewikkeld en gefrituurd of gebakken), yakhni (vleeswaren) en salade.

Recept

As (Stoofpot)

Ingrediënten

  • 1 kleine ui, in blokjes gesneden
  • ongeveer ½ kopje olie
  • 1 pond runderstoofvlees, in middelgrote stukken gesneden
  • 1 pond wortelen, julienned (gesneden in kleine stukjes ter grootte van lucifers)
  • 4¼ kopjes rijst, 40 minuten geweekt voor het toevoegen van een snufje komijnzaad

Procedure

  1. Verhit de olie in een grote ketel. Voeg het vlees toe en bak het bruin.
  2. Voeg de ui toe, zet het vuur laag en blijf koken tot het vlees gaar is (ongeveer 15 tot 20 minuten).
  3. Voeg genoeg water toe om het vlees te bedekken. Verwarm het water tot het kookt, zet het vuur laag en laat het (onafgedekt) sudderen tot het water is verdwenen.
  4. Voeg wortels toe en kook 2 tot 3 minuten.
  5. Giet de voorgeweekte rijst af. Doe een kopje water, komijnzaad en peper in een ketel. Voeg de rijst toe. Voeg lauw water toe zodat de rijst ongeveer een halve centimeter bedekt is.
  6. Voeg naar smaak een snufje zout toe. Verwarm geleidelijk het water en laat sudderen tot al het water verdampt is.
  7. Draai de rijst om zodat de gekookte rijst naar boven komt. Prik 5 of 6 gaatjes in de rijst met een eetstokje of het handvat van een houten lepel.
  8. Dek af, zet het vuur laag en laat 15 tot 20 minuten koken.

Serveer de rijst met de wortels en het vlees.

De avqat is ofwel suyuq (op basis van bouillon) of quyuq (droog). Voorbeelden van de eerste zijn shurba nakhud (erwtensoep), kham shurba (groentesoep), en qurma shurba (vlees en groenten gebakken in olie en dan gestoofd in water). Het belangrijkste nationale gerecht is as, een mengsel van rijst, vlees, wortelen en uien gebakken en gestoomd in een diepe pan, bij voorkeur boven een open vuur. Pilmeni (vlees en uien in pasta en gekookt in water of vleesbouillon) en mantu (vlees en uien in gestoomde pasta) zijn voorbeelden van droge avqat. Hieronder volgt een recept voor as (stoofpot).

13 - ONDERWIJS

Het Sovjet onderwijssysteem had zowel positieve als negatieve gevolgen voor de Tadzjieken. Aan de positieve kant werd het analfabetisme in 1960 vrijwel uitgebannen en maakten de Tadzjieken kennis met de Russische literatuur. Aan de negatieve kant vervreemdden de meeste Tadzjieken van hun eigen cultuur en taal.

Tegenwoordig vinden de Engelse taal en de Amerikaanse cultuur hun weg naar Tadzjikistan. Engels wordt benadrukt op scholen omdat veel mensen, waaronder mensen die van plan zijn te emigreren, Engels willen leren vanwege de rol die het speelt in het internationale bedrijfsleven.

14 - CULTUREEL ERFGOED

De Tadzjiekse muziek varieert per regio. In het noorden, vooral in Samarqand en Bukhara, is de shashmaqam wordt erkend als het belangrijkste muzikale systeem dat normaal gesproken wordt gespeeld op een tanbur In het zuiden, falak en qurughli De nationale hafiz (zangeres) wordt door iedereen gerespecteerd.

Verschillende regio's hebben verschillend gereageerd op de westerse cultuur. De Badakhshani's hebben bijvoorbeeld westerse muzikale innovaties overgenomen, maar de Gharmi's niet.

Een terugkerend thema in de Tadzjiekse literatuur zijn de harde maatregelen van een bai (rijke man) die een weesjongen "helpt" om de kosten voor de begrafenis van zijn vader te betalen. De jongeman werkt uiteindelijk de rest van zijn leven voor de bai om de schuld te betalen.

15 - WERKGELEGENHEID

De samenstelling en omstandigheden van de beroepsbevolking in Tadzjikistan zijn de afgelopen jaren drastisch veranderd. Veel jongeren die traditioneel op katoenplantages werkten, zijn naar de steden getrokken en zijn in de handel terechtgekomen. Ze importeren goederen uit Pakistan, Japan en China en verkopen die in geïmproviseerde winkeltjes of in kraampjes langs de straat.

Een groot aantal Tadzjieken werkt in de industrie. Tot de primaire industrieën behoren mijnbouw, fabrieken van gereedschapswerktuigen, conservenfabrieken en waterkrachtcentrales. Over het algemeen is ongeveer 50 procent van de bevolking jonger dan twintig. Meer dan de helft daarvan heeft geen beroepsbevolking. Er is een groeiende bevolking die geen werk heeft en niet naar school gaat.

16 - SPORTEN

De nationale sport van de Tadzjieken, gushtigiri (worstelen), heeft een kleurrijke traditie. Toen de steden werden verdeeld in mahallas (districten), had elk district zijn eigen alufta (De positie van de alufta, meestal een rechtschapen en gerespecteerd individu, werd vaak uitgedaagd door mensen met een lagere rang.

Buzkashi (wat letterlijk "het slepen van de geit" betekent) is een sport waarbij zware lichamelijke inspanning nodig is. Bij dit spel wordt het karkas van een geit gesleept door ruiters die het van elkaar afpakken. Het doel van de ruiters is om het karkas in een aangewezen cirkel voor de eregast te deponeren. Buzkashi wordt meestal uitgevoerd als onderdeel van de Nawruz (Nieuwjaars)vieringen.

De afgelopen jaren hebben veel Europese sporten ook hun weg gevonden naar Tadzjikistan. Voetbal is zo populair dat het volgens velen kan wedijveren met buzkashi.

17 - RECREATIE

Tijdens de Sovjetperiode werd er speciale aandacht besteed aan de kunsten. Het resultaat was cultureel stimulerend. De Tadzjiekse cinema produceerde bijvoorbeeld een aantal waardige films gebaseerd op Firdawsi's Shah-naamh Er waren ook verbluffende producties over het leven van andere dichters, waaronder Rudaki (ca. 859-940). Met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie verloren de kunsten hun voornaamste bron van inkomsten. Producenten, regisseurs, acteurs en schrijvers werden ofwel werkloos of gingen in zaken. Velen verlieten Tadzjikistan.

Tegenwoordig neemt de televisie een deel van de tijd van de Tadzjieken in beslag. Programma's worden zowel vanuit Moskou als lokaal uitgezonden. Maria (een Mexicaanse soap van vodden naar rijkdom), en het Amerikaanse programma Santa Barbara Lokale uitzendingen hebben een zeer beperkt bereik en gaan vooral over regionale zaken, vooral landbouw. Video's bieden Tadzjiekse jongeren een ruimere keuze aan programma's.

18 - AMBACHTEN EN HOBBY'S

Traditionele Tadzjiekse ambachten zijn onder andere de geborduurde Bukhara wandkleden en bedovertrekken die in de negentiende eeuw populair werden. De Tadzjiekse stijl van wandkleden heeft meestal bloemmotieven op zijde of katoen en wordt gemaakt op een tambour frame. Houtsnijwerk is ook een geëerd Tadzjieks ambacht.

19 - SOCIALE PROBLEMEN

De sociale problemen van Tadzjikistan zijn te talrijk om op te noemen. Misschien wel het belangrijkste sociale probleem heeft te maken met gezag en controle. Sinds de tiende eeuw worden de Tadzjieken geregeerd door de anderen, voornamelijk Turken en Russen. Door Rusland opgelegde belastingen hebben de Tadzjieken een aantal keren tot opstand gedreven. Eén zo'n opstand, de Vaase opstand van de jaren 1870, werd genadeloos neergeslagen.

De Tadzjiekse poging tot onafhankelijkheid in 1992 werd ook zwaar onderdrukt. De burgeroorlog die daaruit voortvloeide vernietigde het land bijna. Er is een werkloosheid van 25%, een hoge bevolkingsgroei en een gebrek aan geschoolde arbeidskrachten. Etnische spanningen en regionalisme brengen het land vaak op de rand van desintegratie.

20 - BIBLIOGRAFIE

Ahmed, Rashid. De wederopstanding van Centraal-Azië: islam of nationalisme Oxford, Engeland: Oxford University Press, 1994.

Bashiri, Iraj. Firdowsi's Shahname: 1000 jaar later. Dushanbe, Tadzjikistan, 1994.

Bennigsen, Alexandre, en S. Enders Wimbush. De moslims van het Sovjetrijk Bloomington: Indiana University Press, 1986.

Tadzjiekse encyclopedie van de Sovjet-Unie (Vols. 1-8). Dushanbe, Tadzjiekse S.S.R., 1978-88.

Wixman, Ronald. De volken van de USSR: een etnografisch handboek Armonk, N.Y.: M. E. Sharpe, Inc., 1984.

WEBSITES

Wereldreisgids Tadzjikistan [Online] Beschikbaar //www.wtgonline.com/country/tj/gen.html , 1998.

Scroll naar boven