vandaag drink ik koffie bij het echtpaar edo d. en marchien edens. in hun karakteristieke huis op de hoek van de reiderlandstraat, ooit door grootmoeder laten bouwen, zetten we ons in de zitkamer. in huize edens heerst orde en properheid. een aantal antieke kasten en gebruiksvoorwerpen uit de boerderij hebben in hun huis een plek gevonden. hoewel de echtelieden al ruim de tachtig zijn gepasseerd, tuinieren zij er beiden nog lustig op los. marchien klimt zelfs nog tot de dakgoot om deze bladvrij te houden. dagelijks een borreltje en een leven lang buiten houden een mens gezond, dunkt mij.
marchien werd in 1937 in annen geboren. haar ouders hadden er een boerenbedrijf. omdat het bedrijf was voorbestemd aan haar broer, koos zij voor een studie aan de landbouwhuishoudschool in haren en daarna in deventer. van 1958 tot 1965 werkte zij als lerares op de landbouwhuishoudschool in oosterwolde. eenmaal getrouwd met edo besloot zij hiermee te stoppen en zich volledig te wijden aan hun eigen boerenbedrijf.
edo zag het daglicht in 1934 in leer. de keuze van zijn ostfriese moeder uit neermoor om daar te bevallen was ingegeven door het feit, dat haar eerste kindje aan nederlandse zijde werd geboren en overleed. haar vertrouwen in de medische ondersteuning in haar geboorteland was daarom groter.
edo d. groeide op op het boerenbedrijf van zijn ouders in den ham. op de laatste boerderij in den ham welteverstaan. het boerengeslacht edens boerde al zo’n tweehonderd jaar geleden in het gebied rondom wessinghuizen en trokken later naar de kop van westerwolde, naar het gehucht den ham. edo’s neef edo j. woonde op de boerderij vooraan, neef edo c. op de boerderij aan de koude hoek.
al op de lagere school in oudeschans merkte edo dat andere kinderen met argusogen keken naar de boerenstand. een op een met andere kinderen was er meestal geen probleem, maar in een groep moest edo zich van tijd tot tijd verdedigen. daarbij vielen wel eens rake klappen. na de hbs volgde edo de landbouwhogeschool in groningen om vervolgens twee jaar in dienst te gaan. hij diende zijn tijd als instructeur flight simulator bij de koninklijke luchtmacht. een mooie tijd.
eenmaal terug in het noorden nam edo in 1965 het bedrijf van zijn vader over. aanvankelijk hadden marchien en hij een gemengd bedrijf. na 1979 werd er alleen nog akkerbouw bedreven. “tot 1963 bestond het boerenleven voornamelijk uit handwerk” zo vertelt edo. “daarna begon de mechanisatie. veel boeren hebben dat niet overleefd. die hadden gewoonweg geen geld om dure landbouwmachines aan te schaffen.” in 1966 richtte hij samen met vier andere boeren in de buurt een oogstcombinatie op. dit hield in dat vijf boeren en hun vijf medewerkers gezamenlijk het land bewerkten. met tien man verzet je een boel werk. twee combines en twee persen konden worden aangeschaft.
een leven van hard werken brak voor edo en marchien aan. en dat ging niet altijd over rozen. lange tijd brachten hun landbouwproducten te weinig op. ze overleefden economisch zware tijden waarin zij, samen met andere boeren, zelfs acties tegen de overheid organiseerden. maar in de kracht van hun leven bleef er ook energie over voor andere zaken. zo was edo twintig jaar lang diaken van de nederlands hervormde kerk in bellingwolde en was hij tien jaar lang medebestuurder van de cmvl (groninger maatschappij voor landbouw) afdeling bellingwolde. tussen 1970 en 1979 was hij bestuurslid van het waterschap reiderzijlvest en was hij gedurende achtentwintigjaar regionaal en landelijk bestuurslid van bedrijfsverzorging oost groningen.
marchien schenkt nog een keer koffie. de sterke vrouw naast haar man. energiek en kordaat. we spreken over de nieuwe gemeente westerwolde en dat onstwedde daar volgens hen gewoon bij hoort. en over de enorme ontwikkelingen in de achterliggende jaren. maar ook over de verschraling van de middenstand en ambachtslieden. “de gemeenschap zou wat meer weer naar elkaar moeten kijken” zegt marchien. “de nadruk is te veel op het individu komen te liggen. dat ziet ze ook op de basisschool van haar kleinkinderen. er zou meer aandacht moeten zijn voor het collectief.” misschien biedt citta slow uitkomst.
de liefde voor het boerenvak hebben edo en marchien doorgegeven aan hun kinderen. zoon andre heeft het bedrijf inmiddels van hen overgenomen en nog vele malen uitgebreid. dochter hilde woont met haar echtgenoot op een boerenbedrijf in engeland.
eens een boer, altijd een boer. edo helpt af en toe nog wel eens op het bedrijf van zijn zoon. onlangs nog nam hij het kopeggen voor de nachtelijke uren voor zijn rekening. zodat zijn zoon te rusten kon gaan. een hele nacht op de tractor. zijn ogen stralen van genoegen.
expeditie westerwolde 